Pada abad ke-19, hukum adat memainkan peranan penting dalam kehidupan masyarakat Melayu, terutamanya dalam menguruskan hubungan sosial, politik, dan ekonomi. Dua bentuk adat yang utama pada ketika itu ialah Adat Perpatih dan Adat Temenggung. Kedua-dua sistem adat ini wujud dalam masyarakat Melayu, tetapi mempunyai perbezaan yang ketara dari segi bentuk dan pelaksanaan.
i. Bentuk dan Pelaksanaan Adat Perpatih
Adat Perpatih adalah sistem adat yang diamalkan oleh masyarakat Minangkabau di Negeri Sembilan dan sebahagian Melaka. Sistem ini mempunyai ciri-ciri matrilineal, di mana keturunan dan harta diwarisi melalui garis keturunan ibu.
Bentuk Adat Perpatih
Dalam Adat Perpatih, struktur sosial masyarakat berdasarkan kepada pembahagian suku yang dibentuk melalui keturunan ibu. Setiap individu dilahirkan ke dalam suku ibunya, dan suku ini memainkan peranan penting dalam kehidupan individu tersebut. Harta pusaka juga diwarisi daripada ibu kepada anak-anak perempuan, manakala lelaki hanya bertanggungjawab menjaga harta tersebut tanpa hak milik.
Sistem perkahwinan dalam Adat Perpatih juga unik, di mana perkahwinan sesama suku adalah dilarang. Ini bertujuan untuk memastikan hubungan kekeluargaan yang kukuh dan mengelakkan perpecahan dalam kalangan suku.
Pelaksanaan Adat Perpatih
Adat Perpatih menekankan prinsip keadilan bersama, di mana keputusan dibuat secara musyawarah. Pemimpin tertinggi dalam sistem ini ialah Undang, yang dipilih oleh para pembesar suku melalui perbincangan. Undang berfungsi sebagai ketua adat yang bertanggungjawab dalam menyelesaikan perselisihan dan memastikan undang-undang adat dipatuhi.
Pelaksanaan undang-undang dalam Adat Perpatih lebih bersifat kolektif, di mana sesuatu kesalahan atau pelanggaran adat bukan sahaja melibatkan individu, tetapi juga sukunya. Hukuman dikenakan secara bergotong-royong, dan setiap ahli suku bertanggungjawab menjaga tingkah laku sesama mereka.
ii. Bentuk dan Pelaksanaan Adat Temenggung
Adat Temenggung, yang lebih meluas di Semenanjung Malaysia, adalah sistem adat yang patrilineal, di mana keturunan dan harta diwarisi melalui garis keturunan bapa. Adat ini diamalkan di kebanyakan negeri Melayu, kecuali Negeri Sembilan.
Bentuk Adat Temenggung
Dalam Adat Temenggung, struktur sosial masyarakat berasaskan kepada patriarki, di mana kuasa dan hak milik harta diwariskan kepada anak lelaki. Anak perempuan pula hanya mendapat hak sekunder dalam harta keluarga. Peranan lelaki sebagai ketua keluarga sangat penting dalam Adat Temenggung, dan mereka bertanggungjawab melindungi serta menguruskan harta keluarga.
Perkahwinan dalam Adat Temenggung tidak terikat kepada larangan suku, tetapi lebih berfokus kepada hubungan pernikahan yang mengukuhkan kedudukan keluarga dalam masyarakat. Pernikahan selalunya dijalankan untuk memperkukuhkan hubungan antara keluarga dan mengembangkan rangkaian sosial.
Pelaksanaan Adat Temenggung
Adat Temenggung mempunyai sistem hierarki yang lebih tegas, di mana kuasa politik dan undang-undang tertinggi terletak pada raja. Raja berperanan sebagai pemegang kuasa mutlak dalam pentadbiran dan pelaksanaan undang-undang. Setiap negeri Melayu yang mengamalkan Adat Temenggung mempunyai Temenggung, yang bertanggungjawab menjaga keamanan dan melaksanakan hukuman ke atas pelanggaran undang-undang.
Undang-undang dalam Adat Temenggung lebih berasaskan **hukuman individu**, di mana seseorang individu yang melakukan kesalahan akan bertanggungjawab secara peribadi. Hukuman yang dikenakan bergantung kepada jenis kesalahan, dan biasanya melibatkan hukuman fizikal atau denda.
Kesimpulan
Pada abad ke-19, kedua-dua Adat Perpatih dan Adat Temenggung memainkan peranan penting dalam membentuk kehidupan masyarakat Melayu. Walaupun berbeza dari segi bentuk dan pelaksanaannya, kedua-dua sistem adat ini membantu mengekalkan keharmonian sosial dan memastikan setiap individu mematuhi peraturan yang ditetapkan. Adat Perpatih lebih menekankan kepada keadilan kolektif melalui warisan matrilineal, manakala Adat Temenggung menekankan kuasa individu dan sistem patriarki dalam pemerintahan.
Tags:
BM SEM 3